Τα προγράμματα των Ολοκληρωμένων Παρεμβάσεων και τα Χαρακτηριστικά των ανέργων.

Επιμέλεια: Kώστας Δημουλάς

Από το 2000 μέχρι σήμερα το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ αποτέλεσε την επιστημονική δομή στήριξης των Προγραμμάτων Ολοκληρωμένης Παρέμβασης στους Νομούς Άρτας, Λάρισας, Πρεβέζης, Θεσπρωτίας, και Φθιώτιδας. Στο έργο του εκτός των άλλων περιλαμβάνονταν η καταγραφή των χαρακτηριστικών των ανέργων του κάθε νομού, η διερεύνηση των αναγκών των επιχειρήσεων σε προσωπικό, η εξατομικευμένη στήριξη των ανέργων και η προώθησή τους στις υπηρεσίες του ΟΑΕΔ για απασχόληση με βάση το Ατομικό Σχέδιο Δράσης τους. Το ΙΝΕ/ΓΣΕΕ με την εμπλοκή του στα συγκεκριμένα προγράμματα επιδίωξε να συνδυάσει την πολιτική στόχευση της αντιμετώπισης της ανεργίας, με την αναγκαία για την υλοποίηση αυτών των πολιτικών σφαιρική επιστημονική προσέγγιση του φαινομένου, δηλαδή με την αντιμετώπιση της ανεργίας ως ένα πολύπλοκο, πολυπρισματικό και ολικό φαινόμενο στο οποίο αποτυπώνονται οι θεμελιώδεις αρχές σύστασης της κοινωνίας.

Αποτελεί πλέον παγιωμένη θέση ότι η ανεργία δεν αποτελεί φαινόμενο οφειλόμενο σε προβλήματα από την πλευρά της προσφοράς εργασίας (επίπεδο εκπαίδευσης, ικανότητες, δεξιότητες, κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού), αλλά έχει χαρακτήρα πολυδιάστατο,(με κύριες αιχμές την έλλειψη επαρκών θέσεων εργασίας, την εμφανή αδυναμία σύνδεσης προσφοράς και ζήτησης εργασίας, τον προσανατολισμό της κατάρτισης στις ανάγκες τόσο του ανθρώπινου δυναμικού όσο και της αγοράς εργασίας, την επαρκή παρουσία αποτελεσματικών μηχανισμών έρευνας καθώς και θεσμών ενεργούς υποστήριξης των ανέργων).

Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι τα προγράμματα και οι πολιτικές αντιμετώπισής της έχουν ως αποδέκτες κατά κύριο λόγο τους ανέργους αλλά και τον κοινωνικό, πολιτικό, θεσμικό και πολιτιστικό περίγυρο των τοπικών κοινωνιών.

Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες οι συνήθεις πρακτικές ενεργητικής αντιμετώπισης της ανεργίας επικεντρώνονται σε τρεις άξονες πολιτικών:

α. πολιτικές επιδότησης της απασχόλησης

β. πολιτικές πληροφόρησης και ενίσχυσης της κινητικότητας

γ. πολιτικές βελτίωσης ή αναπροσαρμογής των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού.

Ενώ μέχρι και πριν από μία πενταετία αυτές οι πολιτικές εφαρμόζονταν ανεξάρτητα και ασυντόνιστα η μία με την άλλη, πρόσφατα επιδιώκεται η συσχέτιση και η συμπληρωματικότητα αυτών των πολιτικών - στο πρόσωπο του ανέργου- αφενός μεταξύ τους και αφετέρου με τις παθητικές πολιτικές απασχόλησης ( επιδότηση ανεργίας). Αυτή ακριβώς η λογική αποτυπώνεται στο επίπεδο σύλληψης των ολοκληρωμένων παρεμβάσεων.

Η μέχρι σήμερα εμπειρία από την εφαρμογή των πολιτικών απασχόλησης δείχνει ότι η ανεργία δεν αντιμετωπίζεται από την επικρατούσα αντίληψη, ούτε ως ολικό φαινόμενο, ούτε (πολύ περισσότερο) στο επίπεδο της αναγκαίας ορθολογικότητας για τη διασφάλιση της μέγιστης αποτελεσματικότητας και αυτό συμβαίνει εξαιτίας αγκυλώσεων και παραμορφωτικών του τυπικού θεσμικού πλαισίου παραμέτρων.

Κατά το στάδιο της υλοποίησή τους οι «Ολοκληρωμένες Παρεμβάσεις» παρουσίασαν μια σειρά από χαρακτηριστικά, τα οποία συναρτώνται από τη συγκεκριμένη εφαρμογή του τυπικού θεσμικού πλαισίου σε επιμέρους περιπτώσεις. Μέχρι τώρα, τα χαρακτηριστικά αυτά μπορούν να συνοψιστούν ως θεσμικές παράμετροι των «Ολοκληρωμένων Παρεμβάσεων» και εμφανίζονται σε σχέση με τρία επιμέρους ζητήματα.

Η πρώτη παράμετρος, αναφέρεται στην εμφάνιση της «δομής» ως δικτύου κρατικής πολιτικής ( policy network ). Η δικτύωση δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι διαφορετικοί τρόποι εμπλοκής επιμέρους εταίρων (ΟΑΕΔ, Εργατικά Κέντρα, Επιμελητήρια, τοπικοί βουλευτές, Άνεργοι, Επιχειρήσεις κλπ.). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διάρκεια και η πυκνότητα της δικτύωσης αλλά και οι «κανόνες του παιγνίου», σε καθεμιά από τις πέντε ( Ν Φθιώτιδας, Λαρίσης, Θεσπρωτίας, Άρτας και Πρεβέζης ) περιπτώσεις υλοποίησης της «Ολοκληρωμένης Παρέμβασης»:

Πίνακας 1: Εξέλιξη του προγράμματος έως Ιανουάριο 2003

Αυτή η διαφορά, εκτός των προβλημάτων συγχρονίας μεταξύ της διαδικασίας υποστήριξης και εκείνης της ένταξης στην απασχόληση οφείλεται και σε πολλούς άλλους παράγοντες οι οποίοι αποτελούν ιδιαίτερο αντικείμενο αξιολόγησης και ερμηνείας κατά την ερευνητική διαδικασία.

Η τρίτη τέλος θεσμική παράμετρος αναφέρεται απευθείας στις ρυθμίσεις του τυπικού θεσμικού πλαισίου και ειδικότερα στα κριτήρια επιλογής των ανέργων. Σύμφωνα με το τυπικό θεσμικό πλαίσιο τα προβλεπόμενα κριτήρια λειτουργούν σωρευτικά, με αποτέλεσμα να αφήνουν τμήματα του πληθυσμού των ανέργων εκτός επιλεκτικότητας. Από την καταγραφή του πληθυσμού των ανέργων και στους πέντε Νομούς παρατηρείται ότι συντριπτική πλειονότητα αυτού του πληθυσμού ανταποκρίνεται σε ένα με δύο(1-2) κριτήρια ( Πίνακας 2)

Πχ διαφοροποίηση του αριθμού ανέργων που ενώ είχαν βεβαίωση από την δομή υποστήριξής τους δεν προσήλθαν στον ΟΑΕΔ για ένταξή τους στο σύστημα απασχόλησης, ή διαπιστώθηκε ότι δεν πληρούσαν τα τυπικά κριτήρια επιδότησης για αυτοαπασχόληση.

Πίνακας 2. Αριθμός Κριτηρίων Προτεραιότητας Επιλογής Ανέργων

Προτείνεται επομένως α) τα κριτήρια να μη λειτουργούν σωρευτικά αλλά κατά ιεράρχηση και β) η ιεράρχηση αυτή να μην προσδιορίζεται εκ των προτέρων αλλά να στοιχειοθετείται με βάση τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού των ανέργων σε κάθε περίπτωση.

Στη συνέχεια παραθέτουμε τα αποτελέσματα της καταγραφής των ανέργων στους πέντε Νομούς που το ΙΝΕ/ΓΣΕΕ ήταν η επιστημονική δομή στήριξης των Ολοκληρωμένων παρεμβάσεων. Όπως είναι εμφανές από τους πίνακες που ακολουθούν διαπιστώνεται ότι:

• Από το σύνολο των 25.309 ανέργων που καταγράφηκαν το 71,9% είναι γυναίκες και το 28,1% άνδρες (Πινακας 3) Αυτή η διαφορά στο φύλο των ανέργων παρατηρείται , με μικρές αποκλίσεις, σε όλους τους νομούς.
• Το εκπαιδευτικό επίπεδο των ανέργων είναι γενικά μέσου και χαμηλού επιπέδου (Πινακας 4). Στο 66,9% των ανέργων το εκπαιδευτικό επίπεδο δεν ξεπερνά αυτό της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης(Λύκειο). Σημαντικό είναι επίσης το ποσοστό (10,5%) των ανέργων που έχουν ολοκληρώσει κάποια μορφή αδιαβάθμητης εκπαίδευσης (π.χ. Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών), η οποία κατά κανόνα είναι ιδιωτική εκπαίδευση.
• Το 62,7% των ανέργων είναι μέχρι 35 ετών (Πινακας 5), ενώ όσοι άνεργοι είναι 45 ετών και πάνω αντιστοιχούν στο 13,4% του συνολικού αριθμού των ανέργων (Πινακας 6).
• Οι άγαμοι άνεργοι αποτελούν το 45% και οι έγγαμοι το 50,7% των καταγραφέντων ανέργων (Πινακας 7).
• Όσον αφορά στη διάρκεια της ανεργίας αυτή εμφανίζει χαρακτηριστικά πόλωσης προς τα δύο άκρα (Πινακας 8). Το 31,8% των ανέργων που καταγράφηκαν είναι εκτός αγοράς εργασίας μέχρι έξι (6) μήνες και το 36,5% είναι πάνω από δύο (2) χρόνια άνεργοι. Αυτό εξηγεί ως ένα βαθμό το χαμηλό ποσοστό των καταγραμμένων ανέργων που δεν λαμβάνουν επίδομα ανεργίας(6,4%)(Πινακας 9).
• Τέλος, το 81,5% των ανέργων επιθυμεί τη συνεργασία με το Σύμβουλο Εργασίας (Πινακας 10), στοιχείο που τονίζει την ανάγκη περαιτέρω ενίσχυσης των δομών απασχόλησης τύπου ΚΠΑ.

Συμπερασματικά και με κάποια δόση υπερβολής, αν θέλαμε να σκιαγραφήσουμε το περίγραμμα του ανέργου που επιθυμεί να ενταχθεί στα Προγράμματα Ενεργητικής Απασχόλησης, θα λέγαμε ότι είναι κατά βάση γυναίκα, μέσου ή χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, νεαρή σε ηλικία με πολύ μικρό ή πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα εκτός αγοράς εργασίας και χωρίς να λαμβάνει, κατά κανόνα επίδομα ανεργίας.

Επειδή όμως, τόσο η στάση των επιχειρήσεων, όσο και η στάση των ανέργων απέναντι στα προγράμματα των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης και πολύ περισσότερο απέναντι στις ολοκληρωμένες παρεμβάσεις δεν είναι εμφανής και αυτονόητη όπως εκφράζεται συχνά σε διάφορα κείμενα, αλλά αποτελεί μία πολύπλοκη σχέση, το ΙΝΕ/ΓΣΕΕ έχει συγκροτήσει μία ερευνητική ομάδα προκειμένου να μελετήσει σε βάθος αυτό το πρόβλημα. Στο Κεντρικό Επίπεδο η ερευνητική ομάδα αποτελείται από τον Δ. Γράβαρη (Αναπληρωτή καθηγητή του Παν. Κρήτης) τον Ν. Παναγιωτόπουλο (Επ. καθηγητή του Παν. Κρήτης) τον Β. Παπαδόγαμβρο (Δ/ντης του ΚΕΚ/ΙΝΕ-ΓΣΕΕ ) τον Χρ. Γούλα (Δ/ντη Κατάρτισης του ΚΕΚ- ΙΝΕ/ΓΣΕΕ ) τον Κ. Δημουλά (Δρ. Πολιτικής Επιστήμης και Επ. Συνεργάτη του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ ) και τον Κ. Μπουκουβάλα (Στατιστικό -Επ. Συνεργάτη του ΚΕΚ-ΙΝΕ/ΓΣΕΕ). Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, συνδυάζεται η ποσοτική με την ποιοτική μέθοδο έρευνας. Ήδη έχουν συγκεντρωθεί τα στοιχεία από αντιπροσωπευτικό δείγμα των επιχειρήσεων που προσέλαβαν ανέργους και ταυτόχρονα πραγματοποιούνται ποιοτικές συνεντεύξεις με δείγμα ανέργων που καταγράφηκαν στο πλαίσιο των Προγραμμάτων της Ολοκληρωμένης Παρέμβασης. Το σύνολο της έρευνας αναμένεται να ολοκληρωθεί μετά από ένα χρόνο.